του Jeffrey Frankel
Professor, Kennedy School of Government, Harvard University
- Καθώς οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής σχεδιάζουν τις επόμενες κινήσεις τους για την COVID-19, θα πρέπει να είναι προσεκτικοί σχετικά με την πρώιμη χαλάρωση των περιοριστικών μέτρων.
- Ιστορικά στοιχεία από την επιδημία του 1918 υποδηλώνουν ότι ο πρώιμος τερματισμός του lockdown θα μπορούσε να επιφέρει ένα θανατηφόρο δεύτερο κύμα.
- Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής δεν πρέπει επίσης να εγκαταλείψουν πρώιμα τα μέτρα οικονομικής τόνωσης.
"Όσοι δεν μπορούν να θυμηθούν το παρελθόν είναι καταδικασμένοι να το επαναλάβουν", είπε ο George Santayana το 1905. Είναι μια φράση που έχει επαναληφθεί για πάνω από έναν αιώνα, αλλά σπάνια λαμβάνεται υπόψη. Καθώς η COVID-19 αποδεκατίζει την παγκόσμια οικονομία, η κατανόησή μας για την ιστορία θα μπορούσε να είναι η διαφορά μεταξύ μιας ύφεσης σε σχήμα V ή U και μιας σε σχήμα W, στην οποία η αρχική ανάκαμψη ακολουθείται από διαδοχικές υποτροπές.
Μόλις τον Μάρτιο, η ανάκαμψη σχήματος V σε μεμονωμένες οικονομίες φαινόταν εύλογη. Μόλις οι μολύνσεις και οι θάνατοι είχαν κορυφωθεί και άρχισαν να μειώνονται, η λογική θα έλεγε ότι οι άνθρωποι θα επέστρεφαν ανυπόμονα στη δουλειά. Η οικονομική δραστηριότητα θα μπορούσε ακόμη και να πάρει μια επιπλέον ώθηση, καθώς οι καταναλωτές απελευθερωμένοι από τον εγκλεισμό, θα αυξήσουν τη ζήτηση.
Αυτό συμβαδίζει με το πρότυπο ανάκαμψης από φυσικές καταστροφές, όπως σεισμούς και τυφώνες, καθώς και από την επιδημία σοβαρού οξέος αναπνευστικού συνδρόμου το 2003. Αν και η παραγωγή στην Κίνα -το επίκεντρο της επιδημίας- υπέφερε τις συνέπειες του SARS, ανέκαμψε τόσο γρήγορα που το ετήσιο ΑΕΠ δεν επηρεάστηκε παρά ελάχιστα.
Σήμερα, η Κίνα αναφέρει ότι η βιομηχανική παραγωγή ανέκαμψε τον Μάρτιο από την πτώση του Φεβρουαρίου. Όμως, συνολικά, φαίνεται σαφές ότι οι προβλέψεις για μια παγκόσμια ανάκαμψη σε σχήμα V από την COVID-19 είναι πολύ αισιόδοξες.
Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής ενδέχεται, ωστόσο, να είναι σε θέση να σχεδιάσουν μια αποκατάσταση σχήματος U. Σε ένα τέτοιο σενάριο, ορισμένα τμήματα της οικονομίας θα ανοίξουν ξανά, με τους υπαλλήλους να χωρίζονται φυσικά και, εάν είναι δυνατόν, χρονικά (σε βάρδιες). Αυτό θα διατηρούσε την οικονομία σε εξέλιξη, έως ότου τεθεί υπό έλεγχο η κρίση της υγείας, οπότε θα μπορούσαν να επανεκκινήσουν όλοι οι τομείς και να εκκινήσει μια πλήρης οικονομική ανάκαμψη.
Αυτό το σενάριο θα απαιτούσε από τις χώρες να εξασφαλίσουν συχνά, δωρεάν τεστ σε μαζική κλίμακα. Αυτό είναι τεχνικά εφικτό, τουλάχιστον σε χώρες με υψηλό εισόδημα, αν και οι αποτυχίες διακυβέρνησης σε πολλές -όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και οι Ηνωμένες Πολιτείες- εμπόδισαν την εφαρμογή του. Εάν αναπτυχθούν αποτελεσματικά τεστς για τα αντισώματα και επιβεβαιωθεί η σχέση μεταξύ αντισωμάτων και ανοσίας στην COVID-19, η επιστροφή της οικονομικής δραστηριότητας θα ήταν ακόμη πιο εφικτή. Η ανίχνευση επαφών -η οποία βοήθησε στον περιορισμό της εξάπλωσης του ιού σε περιοχές της Ασίας, όπως η Σιγκαπούρη και η Νότια Κορέα- πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη.
Φυσικά, μια θεραπεία ή εμβόλιο θα ήταν μία ουσιαστική ανατροπή. Αλλά ακόμη και στην καλύτερη περίπτωση, η δοκιμή και η έγκριση οποιασδήποτε ανακάλυψης θα μπορούσε να διαρκέσει ενάμιση χρόνο. Εάν η οικονομική δραστηριότητα παρέμενε σε σοβαρά χαμηλά επίπεδα για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα, η κατάσταση της τρέχουσας ύφεσης θα επιβεβαιωθεί ως μακράν η χειρότερη από τη Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του 1930.
Υπάρχει όμως ένα ακόμη πιο καταστροφικό σενάριο: μια παρατεταμένη ανάκαμψη σε σχήμα W, που προκλήθηκε από την αποτυχία των πολιτικών ηγετών να λάβουν υπόψη τα μαθήματα της ιστορίας. Δύο στρατηγικά λάθη -ως αντληχηση εκείνων που έγιναν κατά την περίοδο του μεσοπολέμου- φαίνονται ιδιαίτερα πιθανά.
Το πρώτο λάθος -προς το οποίο πολλοί ηγέτες, ξεκινώντας από τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ, έχουν ήδη δείξει επικίνδυνη προδιάθεση- θα ήταν η πρόωρη η δήλωση "νίκης" έναντι του ιού, η εγκατάληψη των παρεμβάσεων δημόσιας υγείας και η επιστροφή σε ένα δεύτερο κύμα λοιμώξεων Σημειωτέο: αυτό συνέβη κατά τη διάρκεια της λεγόμενης ισπανικής πανδημίας γρίπης πριν από έναν αιώνα. Το πρώτο κύμα έπληξε τις ΗΠΑ στις αρχές του 1918. Το δεύτερο κύμα, τον Σεπτέμβριο του 1918, ήταν πολύ θανατηφόρο. Το τρίτο κύμα συνέχισε το 1920.
Το 1918, όπως και σήμερα, οι πόλεις θέσπισαν μέτρα κοινωνικής απόστασης, όπως κλείσιμο σχολείων, απαγορεύσεις δημόσιων συγκέντρωσων και επιβολή ή σύσταση χρήσης μάσκας προσώπου. Αλλά η καθυστερημένη δράση ήταν κοινή, και λίγοι διατήρησαν τις παρεμβάσεις για πολύ. Μια μελέτη του 2007 από την Εθνική Ακαδημία Επιστημών διαπίστωσε ότι η επιτυχία των πόλεων των ΗΠΑ στη μείωση του αριθμού των θανάτων "ήταν συχνά πολύ περιορισμένη λόγω των παρεμβάσεων που εισήχθησαν πολύ αργά και η άρση των οποίων έγινε πολύ νωρίς".
Στην πραγματικότητα, κανείς δεν υποστήριξε τις παρεμβάσεις δημόσιας υγείας όσο έπρεπε. Το Σαν Φρανσίσκο μείωσε τη θνησιμότητα κατά τουλάχιστον 25% - το υψηλότερο ποσοστό μεταξύ των πόλεων των ΗΠΑ. Όμως, αντί να ενισχύσει τη δέσμευσή για τις παρεμβάσεις, αυτή η επιτυχία οδήγησε την πόλη να ακυρώσει τους περιορισμούς το Νοέμβριο. Ένα δεύτερο, πολύ θανατηφόρο κύμα λοιμώξεων ακολούθησε τον Δεκέμβριο και τον Ιανουάριο. Αν το Σαν Φρανσίσκο είχε διατηρήσει τους κανόνες κοινωνικής απόστασης για περισσότερο, εκτιμά η Εθνική Ακαδημία Επιστημών, θα μπορούσε να μειώσει τον αριθμό των θανάτων κατά 95%.
Οι πολιτικοί ηγέτες ενδέχεται επίσης να εγκαταλείψουν την οικονομική στήριξη πολύ νωρίς - το δεύτερο λάθος που θα μπορούσε να οδηγήσει σε ύφεση σε σχήμα W. Τα γεγονότα του 1936-37 στις ΗΠΑ δείχνουν πόσο καταστροφική μπορεί να είναι αυτή η απόφαση.
Το 1936, ικανοποιημένος με την πρόοδο στην ανάκαμψη από την κατάθλιψη που είχε αρχίσει επτά χρόνια νωρίτερα, η διοίκηση του Προέδρου Φράνκλιν Δ. Ρούσβελτ μείωσε τις ομοσπονδιακές δαπάνες και αύξησε τους φόρους. Ταυτόχρονα, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ ενίσχυσε τη νομισματική πολιτική, διπλασιάζοντας τις απαιτήσεις σε τραπεζικά αποθεματικά και αποστειρώνοντας τις εισροές χρυσού. Μέχρι το 1937, η οικονομία των ΗΠΑ είχε υποχωρήσει σε μια σοβαρή ύφεση, η οποία διήρκεσε έως το 1938.
Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής των ΗΠΑ έκαναν παρόμοιο σφάλμα μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008. Το πρόγραμμα δημοσιονομικής τόνωσης του Προέδρου Μπαράκ Ομπάμα, που θεσπίστηκε το Φεβρουάριο του 2009, μαζί με τη νομισματική επέκταση της Fed, διέκοψε την ελεύθερη πτώση της οικονομίας. Η ανάκαμψη ξεκίνησε τον Ιούνιο του ίδιου έτους. Αλλά το 2011, αφού οι Ρεπουμπλικάνοι ανέλαβαν τον έλεγχο του Κογκρέσου των ΗΠΑ, το δημοσιονομικό κίνητρο έληξε πρόωρα, εμποδίζοντας σημαντικά την ανάκαμψη.
Υπάρχουν λόγοι ανησυχίας για την επανάληψη παρόμοιου λάθους από τους πολιτικούς των ΗΠΑ σήμερα. Αν και πρωτοφανή διμερής δημοσιονομικά και νομισματικά μέτρα βοηθούν, η δουλειά απέχει πολύ από την ολοκλήρωση. Εάν ο Τραμπ χάσει τον Λευκό Οίκο στις εκλογές του Νοεμβρίου, αλλά οι Ρεπουμπλικάνοι παραμείνουν στον έλεγχο της Γερουσίας, ενδέχεται ξαφνικά να ανακαλύψουν ξανά τα κακά του χρέους και να απαιτήσουν για άλλη μια φορά πολιτικές που είναι αποτελεσματικά προκυκλικές. Σε τελική ανάλυση, ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ της Αμερικής θα αυξηθεί πάνω από 100% έως το τέλος του οικονομικού έτους, σύμφωνα με νέες προβλέψεις της CBO . (Δεν βοηθάει να εισέλθω στο 2020 ήδη φορτωμένο με έλλειμμα προϋπολογισμού 1 τρισεκατομμυρίου δολαρίων - μια αντανάκλαση της φοβερής δημοσιονομικής πολιτικής σε κυκλική αιχμή .)
Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής παντού θα πρέπει να θυμούνται έναν απλό κανόνα: για να αποφευχθεί μια ύφεση σε σχήμα W, αφήστε το «W» να σημαίνει πρόωρη "απόσυρση" ("withdrawal") μέτρων δημόσιας υγείας ή οικονομικής τόνωσης. Όπως έχουν δείξει προηγούμενες κρίσεις, τέτοιες προτάσεις πρέπει να αποφεύγονται όπως η πανούκλα.
Πηγή: World Economic Forum
